Uit het rapport “Een open deur” van de Ombudsman (2018), blijkt dat kwetsbare burgers niet de schuldhulp krijgen die juist zij nodig hebben. Een van de problemen is dat de zelfredzaamheid van mensen wordt overschat.
Ook de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) vraagt hier aandacht voor in het rapport “Weten is nog geen doen” en is erg kritisch ten aanzien van de overheid: “Er bestaat een behoorlijk verschil tussen wat van burgers wordt verwacht en wat zij daadwerkelijk aankunnen.”
Tot slot heeft de NVVK, de brancheorganisatie van de schuldhulpverlening zelf, zeer kritisch gekeken naar de belangrijkste knelpunten in de schuldhulpverlening:
Tijdig signaleren van schulden en erger voorkomen is natuurlijk het beste. Daarom is het van groot belang dat verschillende “loketten” waar mensen als eerste aankloppen, deskundig zijn. Denk aan de wijk- en buurtteams. Wijs mensen direct door naar goede schuldhulpprofessionals. Want schuldhulpverlening is echt een vak apart.
We richten ons verder op partners – denk aan Wijkteams – om vooral kennis over cliënten over te brengen en hen te ondersteunen in een betere aanpak. Meer begrip van kwetsbare cliënten en een andere bejegening zijn van groot belang om te zorgen dat mensen betere en vooral effectievere schuldhulp krijgen. We werken hierbij samen met tal van partners als NVVK, Divosa, VNG, LCR en anderen. Ook met het programma 'Schouders eronder' wordt afgestemd en samengewerkt
Cliënten in de Opvang en Beschermd Wonen gaan vaak gebukt onder grote schulden. Schulden waar zij zelfstandig niet meer uitkomen. De strikte regels van de reguliere schuldhulpverlening vormen echter een drempel: deze mensen kunnen daar niet zomaar terecht. Het is essentieel dat juist voor de meest kwetsbare groepen adequate schuldhulp wordt gerealiseerd. Schuldhulpverlening en opvang moeten naar elkaar toe groeien.
Het toeslagenstelsel in Nederland zorgt voor miljarden aan schuld en de overheid stelt zich vaak op als intolerante schuldeiser. Mensen verdwalen bovendien in het ingewikkelde web van wet- en regelgeving rondom schulden en de onnavolgbare handelingen van onder meer incassobureaus. Waarom wordt er een boete geheven op de zorgpremie, als je deze eerder al niet kon betalen?
Er zitten tal van moeilijk uit te leggen regels in ons systeem, waardoor schulden makkelijk ontstaan. Vooral kwetsbare burgers raken in de problemen. De laatste jaren is al het verband aangetoond tussen bijvoorbeeld laaggeletterdheid of een licht verstandelijke beperking en het hebben van schulden. Bovendien blijkt dat mensen door schulden en de bijbehorende stress geen overzicht meer hebben en de weg helemaal niet meer weten te vinden. (zie artikel Nadja Jungmann) Schulden worden niet gesignaleerd, mensen krijgen vaak niet op tijd hulp en in het uiterste geval komen ze binnen in de opvang.
Opvang en dan?
Het overgrote deel (80 – 95%) van de cliënten in de maatschappelijke opvang heeft schulden. Soms betreft het forse schulden variërend van 20 tot 40 duizend euro. Ook voor mensen in Beschermd Wonen zijn schulden vaak een probleem. Er spelen meerdere problemen tegelijk en vaak heeft men al bij allerlei instanties aangeklopt, voordat men hier terechtkomt. De strikte toelatingscriteria van de reguliere schuldhulpverlening leiden tot uitsluiting van onze cliënten. Wij vragen hier al geruime tijd aandacht voor en worden daarin gesteund door rapporten van de Ombudsman, de WRR en de NVVK (zie kader).
‘Schulden staan niet los van andere problemen. Kennis en de juiste bejegening moeten hand in hand gaan.’
Kloof in kennis en ervaring
Binnen de reguliere schuldhulp is er veel kennis van financiën en deskundigheid in schuldenaanpak, maar te weinig kennis van de kwetsbare groep en meervoudige problemen. Er is geen ruimte voor mensen die hun administratie niet op orde hebben, die geen inzicht hebben in hun financiën, of simpelweg niet in staat zijn hun verhaal goed te vertellen. Mensen zijn niet “Loketbestendig”. De schuldhulpverlener moet zich realiseren dat er veel vaker sprake is van niet kunnen dan niet willen. Dat betekent dat trajecten anders moeten worden ingericht. Tot slot is bejegening hierbij essentieel: hoe ga je goed om met deze cliënten?
Binnen de opvang en beschermd wonen is het eerder andersom: er is veel deskundigheid en ervaring in begeleiding en bejegening van mensen met meervoudige problemen, maar te weinig kennis bij de gemiddelde begeleider van financiën en schulden.
Eerste Hulp Bij Administratie
In de periode tussen aanmelding bij de opvang en aanmelding bij de schuldhulpverlening kan al veel gedaan worden op financieel gebied. Natuurlijk ontbreekt een “bijgehouden administratie” of zelfs maar een schoenendoos met brieven en bonnen. Vaak ontbreken nog fundamentelere zaken: er is geen Digid, men is niet verzekerd en vaak is het ID kwijt of verlopen. Er moet dus eigenlijk meteen “Eerste Hulp bij Administratie” (EHBA) in gang gezet worden. Dat gebeurt nu nog niet direct. Financiële hulp en schuldhulpverlening zijn nog niet ingebed in de gehele hulpverlening. Het is belangrijk dat de opvang deze rol gaat versterken om zo aansluiting te vinden bij de reguliere trajecten. Instellingen geven ook aan behoefte te hebben aan meer financiële kennis. Een aantal instellingen is al wel actief op dit gebied en enkele hebben gespecialiseerde teams ‘ - enkele voorbeelden zijn Stadsgeldbeheer van de Tussenvoorziening, Stichting Findien (Limor en de Kesslerstichting), Het Verdihuis en Kwintes.
Bruggen bouwen noodzakelijk
Er zal een brug moeten worden geslagen tussen Opvang, Beschermd Wonen en reguliere schuldhulp. Daaraan werkt Federatie Opvang samen met Stichting Lezen en Schrijven in het project “Versterking Financiële Zelfredzaamheid van Cliënten in de Opvang”. We zetten in eerste instantie in op het vergroten van de deskundigheid binnen onze sector, om zo de financiële hulp aan onze cliënten te verbeteren. Het gaat om basiskennis financiën voor begeleiders (EHBA) en het verder vergroten van kennis van gespecialiseerde professionals.
Daarnaast willen we samenwerken en onze deskundigheid inzetten voor de reguliere schuldhulp om zo de schuldhulp aan kwetsbare groepen te verbeteren. Daar zullen juist andere bejegening en minder stringente toelatingseisen helpen om kwetsbare groepen wel te bereiken. Beweging aan beide zijden, want bruggen bouwen doe je immers samen. Dit vergt tijd, afstemming, maar ook middelen om voldoende goede professionals op te leiden en in te kunnen zetten
Auteurs: Karen van Brunschot k.vanbrunschot@opvang.nl en Marthe Riemeijer martheriemeijer@tussenvoorziening.nl